برای تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها، پزشکان متخصص از ابزارها، وسایل و تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌کنند. رادیولوژی یکی از تخصص‌های پزشکی است که در آن با کمک عکس‌برداری، وجود یا عدم وجود یک بیماری مانند سرطان تشخیص داده می‌شود.
ما در این مقاله از فیسروم به توضیح رادیولوژی، کاربردها، انواع آن و هرآنچه که باید در مورد آن بدانید می‌پردازیم. پیشنهاد می‌کنیم در ادامه این بحث تخصصی همراه ما باشید.
رادیولوژی چیست؟
به رادیولوژی تصویرپردازی تشخیصی گفته می‌شود؛ چرا که در آن پزشکان متخصص از طریق عکس‌برداری پیشرفته اشعه ایکس و دیگر امواج و پرتوها به تشخیص و درمان بیماری‌ها می‌پردازند. نام دیگر این روش تشخیصی- درمانی، پرتوشناسی است. پرتوشناسی از طریق دستگاه رادیولوژی با سه کاربرد تشخیصی، درمانی و مصارف صنعتی انجام می‌گیرد.
پرتوشناسی در بخش تشخیصی، به بررسی و تشخیص بیماری‌ها و اختلالات اعضای داخلی بدن می‌پردازد. در بخش درمانی این تخصص پزشکی، سلول‌های سرطانی از طریق اشعه‌ها از بین برده می‌شوند. پرتوشناسی انواع مختلفی دارد که در ادامه علاوه بر معرفی آن‌ها، جزئیات بیشتری از هر کدام را نیز شرح می‌دهیم.
وظایف متخصصان رادیولوژی
در بحث تخصص رادیولوژی ما با دو گروه از متخصصین روبرو هستیم. رادیولوژیست ها و تکنسین‌های رادیولوژی؛ رادیولوژیست‌ها به‌منظور تشخیص بیماری‌ها مختلف، در تفسیر تصاویر پزشکی تخصص دارند. اما تکنسین‌های پرتوشناسی تخصص لازم را برای مدیریت تجهیزات و وسایل ساخت تصاویر و همینطور نحوه استفاده از آن‌ها را کسب کرده‌اند.
پرتوشناسی در همه بخش‌های مراقبتی از جمله زنان و زایمان، جراحی، تشخیص و مراقبت از سرطان، موارد اورژانسی، اطفال، بیماری‌های عفونی و… کاربرد دارد. رادیولوژیست‌ها پس از تفسیر تصاویر، نتایج را به تیم مراقبت‌های پزشکی ارجاع می‌دهند، تا پس از تکمیل بررسی‌های تشخیصی، مراقبت‌های لازم برای درمان ارائه شوند.
انواع رادیولوژی
پرتوشناسی تصاویری را به کمک روش‌های مختلفی بدست می‌آورد تا از طریق آن‌ها بتواند به تشخیص یا نظارت بر یک بیماری کمک کند. در این بخش به معرفی انواع رادیولوژی می‌پردازیم. در هر یک از روش‌های پرتوشناسی، بخش‌های خاصی از بدن و گونه‌های مشخصی از بیماری‌ها مورد توجه هستند.
اشعه ایکس
رادیوگرافی ساده یا اشعه ایکس برای تصویربرداری از قسمت‌های داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش امکان تشخیص پوسیدگی دندان، شکستگی استخوآن‌ها، التهاب مفصلی، ذات الریه، انسداد روده و…وجود دارد.
پزشکان برای پیدا کردن جسم بلعیده شده توسط کودکان یا بزرگسالان از گرافی‌های اشعه ایکس استفاده کنند. با استفاده از گرافی‌ها امکان بررسی ریه‌ها برای تشخیص علائم سل و پنومونی وجود دارد. و همینطور بررسی وجود یا عدم وجود نارسایی قلبی و بررسی عوامل ایجاد تنگی نفس به کمک گرافی‌های اشعه ایکس در رادیولوژی امکان پذیر است.
پزشکان متخصص می‌توانند به کمک اشعه ایکس به انجام معاینات ماموگرافی، اسکن توموگرافی و فلوئوروسکوپی برای بیماران بپردازند.
ماموگرافی
برای تشخیص سریع سرطان سینه از این روش تشخیصی پرتوشناسی استفاده می‌شود. در این آزمایش پرتوهای خفیف اشعه ایکس تابانده می‌شوند. اگر مراجعه کنندگان با علائمی همچون پوسته پوسته شدن سطح سینه، درد، فرورفتگی سینه، تشخیص توده و… روبرو شوند، پزشک متخصص آزمایش ماموگرافی را تجویز می‌کند. این آزمایش برای زنان بالای 40 سال باید به‌طور سالانه انجام شود. برای زنانی که پیشینه این سرطان و سرطان رحم را در خانواده خود دارند، انجام معاینه ماموگرافی پیش از 40 سالگی توصیه می‌شود؛ چرا که تشخیص زودهنگام، شانس درمان را برای خانم‌های مبتلا به این سرطان افزایش می‌دهد.
برای انجام معاینات ماموگرافی از دستگاه ماموگرام استفاده می‌شود. سه نوع دستگاه دیجیتال، DBT و CAD در بررسی و انجام معاینات ماموگرافی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای بررسی وضعیت سینه‌ها و نوع عارضه، پزشک از طریق دستگاه دیجیتال بافت‌های بدن را در معرض اشعه ایکس قرار می‌دهد تا تصاویر برای بررسی بدست بیایند.
برای نمایش وضعیت بیمار با وضوح بیشتر، پزشک از دستگاه CAD استفاده می‌کند. این دستگاه تصویر پررنگ‌تری از وضعیت غیر نرمال توده‌ها نمایش می‌دهد و در این وضعیت پزشک می‌تواند عارضه را با دقت بیشتری تشخیص دهد.
برای تصویربرداری سه بعدی از دستگاه DBT استفاده می‌شود. این دستگاه عکس‌برداری از سینه را در زوایای مختلف انجام می‌دهد. به‌طوری که در تصاویر بدست آمده، امکان تشخیص تومورهای چندگانه وجود دارد. زمانی که تصاویر دریافتی در ماموگرافی واضح‌تر باشند، دیگر نیازی به انجام تست‌های جانبی نیست. دستگاه DBT به پزشک معالج کمک می‌کنند تا شکل، اندازه و موقعیت ناهنجاری را در شرایط بهتری بررسی کند.
در این روش دوز تابش اشعه ایکس نسبت به دستگاه دیجیتال و CAD افزایش پیدا می‌کند تا وضوح تصاویر بیشتر باشد. اما با این وجود خطری برای مراجعه کننده به همراه ندارد؛ چرا که سازمان بهداشت جهانی و سازمان FDA میزان دوزهای اشعه ایکس تابشی در همه دستگاه‌های مامو گرام را به تایید رسانده‌اند.
توموگرافی کامپیوتری (CT)
سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری یکی از انواع رادیولوژی است. به کمک این روش مشکلات مختلف بدن قابل تشخیص و بررسی هستند. سی تی اسکن نسبت به دیگر روش‌های پرتوشناسی بیشتر شناخته شده است، چرا که می‌تواند از زوایای مختلف به کمک چندین پرتو تصویربرداری کند. تصاویر بدست آمده از سی تی اسکن بسیار دقیق‌تر از روش رادیوگرافی یا همان اشعه ایکس ساده هستند.
علم پزشکی به کمک دستگاه توموگرافی توانسته است تحولات بسیاری تجربه کند؛ چرا که در گذشته، تا پیش از انجام عمل جراحی، تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مختلف امکان‌پذیر نبود. اما امروزه تصویرهای دریافتی از این دستگاه دید واضح و روشنی از مشکلات موجود در قسمت‌های مختلف بدن انسان از جمله استخوآن‌ها، بافت‌ها و رگ‌ها به پزشکان می‌دهند، تا پیش از اقدام برای درمان، تشخیص هر نوع عارضه‌ای امکان‌پذیر باشد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
ام آر آی در رادیولوژی برای تصویربرداری از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی استفاده می‌کند. در این تصویرها جزئیات کاملی از اندام‌ها و بافت‌های بدن بدست می‌آید. به کمک این روش، اندام‌های داخلی بدن مورد بررسی قرار می‌گیرند و تصاویر آن‌ها روی یک کامپیوتر به نمایش درمی‌آیند.
ام آر آی روشی بسیار ایمن و جدید است که از طریق آن امکان تصویربرداری سه بعدی وجود دارد. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی در رادیولوژی برای بررسی بخش‌های مختلف بدن مانند مغز و نخاع، مفاصل، استخوآن‌ها، مجاری صفراوی، کلیه‌ها، طحال، کبد، رحم، تخمدان، لوزالمعده، قلب و رگ‌های خونی، پستان و پروستات توسط پزشک متخصص تجویز می‌شود.
سونوگرافی
یکی دیگر از روش‌های تشخیص بیماری در تخصص رادیولوژی ، سونوگرافی است. بی‌شک سونوگرافی برای شما نام آشناتر از روش‌های دیگر است. در این روش با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا تصویربرداری از ساختار و اندام‌های داخلی انجام می‌شود.
مشاهده جنین در دوران بارداری، مشاهده کلیه‌ها، کبد، قلب، رگ‌های خونی و… با تصویربرداری سونوگرافی قابل انجام است. اشعه استفاده شده در این روش کاملا بدون خطر است و معاینه افراد با سونوگرافی در سلامت کامل انجام می‌شود.
فلوروسکوپی
فلوروسکوپی یک روش تشخیصی در رادیولوژی است که که به کمک پرتو اشعه ایکس می‌تواند در تشخیص بیماری و مشکلات بخش‌های مختلف بدن مانند مفاصل، ماهیچه‌ها، استخوآن‌ها، قلب، کلیه‌ها و ریه موثر عمل کند. در هنگام معاینه بیمار، بخشی از ساختارهای متحرک بدن در معرض پرتو اشعه ایکس قرار می‌گیرد و این پرتو بارها از بخش مشخص شده عبور می‌کند و تصاویر متحرکی را به مانیتور فلوروسکوپی انتقال می‌دهد.
سیستم‌های گوارشی، تولید مثل، سیستم‌های ادراری و همینطور سیستم‌های اسکلتی در این روش مورد هدف هستند. و برای تشخیص بیماری و مشکلات این بخش‌ها فلوروسکوپی می‌تواند با دیگر روش‌های تشخیصی ترکیب شود یا به تنهایی مورد استفاده قرار بگیرد.
روش‌های رادیولوژی مداخله‌ای
یکی از شاخه‌های تخصصی رادیولوژی، به روش مداخله‌ای یا به اختصار IR معروف است. در این روش تشخیص و درمان بیماری بدون نیاز به عمل و جراحی باز صورت می‌گیرد. در گذشته به‌خاطر انجام عمل‌های باز برای درمان بیماری‌های مختلف و حتی مشکلات ساده، بیماران ناچار به تحمل دوران نقاهت طولانی مدت بودند؛ اما در این روش با ایجاد یک برش ساده روی پوست بدن، علاوه بر تشخیص بیماری، درمان نیز صورت می‌گیرد.
عوارض رادیولوژی و موارد منع استفاده از آن
از آنجایی که عکس‌برداری‌های پرتوشناسی از طریق اشعه ایکس و سی تی اسکن صورت می‌گیرند، با بررسی آن‌ها مشخص شده است که با در معرض قرار گرفتن این اشعه‌ها که شکلی از تشعشعات یونیزان هستند، خطر ابتلا به سرطان وجود دارد. تاثیرپذیری کودکان از این عوارض بیشتر از بزرگسالان است.
با توجه به عوارضی که ممکن است در رادیولوژی سلامت بیماران را تهدید کنند، باید پیش از انجام عکس‌برداری، مزایا و عوارض روش‌های تشخیصی و درمانی به‌طور دقیق بررسی شوند، و در صورت امکان از روش‌های جایگزین برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده شود.
کلام پایانی درباره رادیولوژی
رادیولوژی یکی از رشته‌های تخصصی بسیار کاربردی است، که به یک یا دو روش مانند سی تی اسکن و اشعه ایکس محدود نمی‌شود، بلکه دامنه بسیار گسترده‌ای دارد. در حوزه پزشکی رادیولوژیست‌ها و تکنسین‌های پرتوشناسی، پس از طی کردن دوران تحصیل و سپس دوران کارآموزی و رزیدنتی در یک تیم پزشکی به تشخیص و درمان بیماری‌ها از طریق دستگاه رادیولوژی می‌پردازند.
ما در این مقاله از فیسروم در مورد این رشته تخصصی، وظایف متخصصان این حوزه، کاربردهای پرتوشناسی و انواع آن صحبت کردیم. سوالات تخصصی بسیاری ممکن است ذهن شما را به خود درگیر کرده باشد که پیشنهاد ما مشورت با پزشک ایرانی است. از طریق فیسروم شما در هر کجای جهان که باشید می‌توانید با متخصص ایرانی ارتباط بگیرید و از طریق خدمات ویزیت آنلاین، سوالات و صحبت‌های خود را با پزشک متخصص در میان بگذارید.
پزشک ایرانی در بحث رادیولوژی و عوارض این روش درمانی و تشخیصی می‌تواند راهنمایی‌های لازم را در اختیار شما بگذارد، تا بتوانید با آگاهی بیشتر از بروز خطرات احتمالی جلوگیری کنید. بهتر است از پزشک خود بخواهید تا حد امکان برای تشخیص و درمان بیماری شما روش‌های جایگزین را پیشنهاد دهد. این حق شماست که مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی را در بالاترین سطح از کیفیت دریافت کنید.